Taşıyıcı eleman, yapı deplasmanlarının kontrol edilmesi
Yapılar sistem olarak, yapının taşıyıcı eleman denilen kolon-kiriş gibi parçaları ise kendi içlerinde dış yüklerin etkisiyle deplasman yaparlar. Kirişlerde sehim, diğer adıyla eğilme de diyebileceğimiz deplasmanlar genel adıyla yer değiştirme olarak adlandırılabilir. İngilizce displacement (deflection) kelimesinden gelir. Bu kelimenin de Türkçe karşılığı yer değiştirmedir. Deformasyon da dendiği olur. Hepsi aynı kapıya çıkar ve genel olarak cismin şekil değiştirmesidir.
Bir yapıda, yapı elemanlarının yalnızca dış yükler altında gerilme tahkiklerini yapmak yeterli değildir. Yönetmeliklerce belirlenen uygun deplasman şartlarının da sağlanması gerekmektedir. Bu da yapıya gelecek yüklerden ötürü cismin gerçekte yapacağı deplasmanın hesaplanmasıyla kontrol edilebilir. Yapının ve taşıyıcı elemanların yapacağı deplasman yapı statiği konuları içerisindedir.
Yapılarda taşıyıcı eleman ve yapı deplasman – deformasyonlarının önemi ve kontrolü
Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik 2007 (DBYBHY 2007 veya Türk Deprem Yönetmeliği, TDY 2007) deplasman kontrolü ile ilgili 2.10. Göreli Kat Ötelemelerinin Sınırlandırılması, İkinci Mertebe Etkileri ve Deprem Derzleri kısmında gerekli açıklamaları bulabilirsiniz.
2019 yılından itibaren geçerli olmak üzere yeni deprem yönetmeliği geçerlidir.
Özellikle değinmek istediğimiz nokta, tek katlı tersinir momentleri aktarabilen çelik yapılarda bu sınırlar %50’ye kadar arttırılabilir maddesi ile alakalıdır. Yönetmelikte: “Deprem yüklerinin tamamının bağlantıları tersinir momentleri aktarabilen çelik çerçevelerle taşındığı tek katlı binalarda bu sınır en çok %50 arttırılabilir.” şeklinde geçmektedir. Bu da çelik yapı olarak tasarlanan endüstriyel yapılarda deplasman sınırları %50’ye kadar arttırılabileceği sonucuna çıkmaktadır.
Çok katlı yapılarda ise göreli kat ötelemesi kontrolü dediğimiz her katın kendi içinde yaptığı deplasmanın sınırlandırılması ile yapılan kontrollerdir. Bu kontrollerin sağlanamaması durumunda taşıyıcı eleman kesitleri arttırılarak tekrar deprem analizini yapmak gerekir.
Yapı taşıyıcı elemanları ile ilgili deplasman şartlarını ise betonarme yapılar için TS 500, çelik yapılar için TS 648 yönetmeliklerinde ilgili bölümlerde bulabilirsiniz. Çelik yapılar yönetmeliği de 2018 yılından itibaren yenilenmiş olup yeni çelik yapılar yönetmeliğine ise buradan ulaşabilirsiniz.
Yapı deplasmanlarının kontrolünü yaparken TDY2007 ile TBDY 2018 arasında nasıl farklılıklar var? Formüllerde bazı değişiklikler var ama sonuçlar birbirine yakın çıkıyor mu yoksa sınır koşullları daha mı düşük?
İki yönetmelik arasında çok ciddi farklılıklar çıkmıyor. TDY2007’ye göre kurtaran deplasman genellikle TBDY2018’e göre de kurtarıyor ancak şu anda yaptığımız tüm hesapları yeni yönetmeliğe göre yapmamız gerekiyor.